Zapalenie pochewki ścięgna to schorzenie, które może dotknąć każdego z nas, niezależnie od wieku czy poziomu aktywności fizycznej. Dolegliwość ta, choć często bagatelizowana, potrafi znacząco utrudnić codzienne funkcjonowanie i wymagać specjalistycznego leczenia. W artykule wyjaśnimy, czym dokładnie jest to schorzenie, jakie są jego przyczyny, charakterystyczne objawy oraz metody diagnostyki i leczenia.
Czym jest zapalenie pochewki ścięgna?
Zapalenie pochewki ścięgna (tenosynovitis) to stan zapalny błony maziowej otaczającej ścięgno. Pochewki ścięgniste to struktury anatomiczne w formie rurkowatych osłonek, które otaczają ścięgna w miejscach narażonych na tarcie. Ich główną funkcją jest zmniejszanie tarcia podczas ruchu ścięgna oraz odżywianie go poprzez wydzielanie płynu maziowego.
Pochewka ścięgnista składa się z dwóch warstw: wewnętrznej (przylegającej do ścięgna) oraz zewnętrznej (przylegającej do okolicznych tkanek). Pomiędzy tymi warstwami znajduje się niewielka ilość płynu maziowego, który działa jak smar, umożliwiając płynny ruch ścięgna.
Gdy dochodzi do zapalenia pochewki, zwiększa się ilość płynu maziowego, co prowadzi do obrzęku i bólu. Zapalenie może dotyczyć różnych części ciała, ale najczęściej występuje w obrębie:
- Nadgarstka i dłoni
- Stopy
- Stawu barkowego
- Stawu skokowego
Przyczyny zapalenia pochewki ścięgna
Zapalenie pochewki ścięgnistej może mieć różnorodne podłoże. Do najczęstszych przyczyn należą:
Czynniki mechaniczne
- Przeciążenie – powtarzalne ruchy wykonywane przez dłuższy czas (np. praca przy komputerze, gra na instrumencie muzycznym, intensywne pisanie wiadomości na smartfonie)
- Urazy – bezpośrednie uderzenia lub nadmierne rozciągnięcie ścięgna podczas aktywności sportowej
- Niewłaściwa technika – nieprawidłowa postawa podczas aktywności sportowej lub pracy fizycznej
- Mikrourazy – drobne, ale częste uszkodzenia pochewki ścięgna, które z czasem prowadzą do stanu zapalnego
Czynniki chorobowe
- Choroby reumatyczne – reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczycowe zapalenie stawów
- Infekcje – bakteryjne lub grzybicze, które mogą bezpośrednio atakować tkankę pochewki
- Zaburzenia metaboliczne – dna moczanowa, cukrzyca (szczególnie przy złej kontroli glikemii)
- Choroby układowe – toczeń rumieniowaty układowy, twardzina układowa
Szczególnie narażone na zapalenie pochewki ścięgna są osoby wykonujące prace wymagające powtarzalnych ruchów (np. programiści, muzycy, kasjerzy), sportowcy (zwłaszcza tenisiści, golfiarzy i biegacze) oraz osoby po 40. roku życia, gdy tkanki tracą elastyczność i stają się bardziej podatne na uszkodzenia.
Objawy zapalenia pochewki ścięgna
Symptomy zapalenia pochewki ścięgna mogą różnić się w zależności od lokalizacji i nasilenia stanu zapalnego. Najczęściej występujące objawy to:
- Ból – nasilający się podczas ruchu i ustępujący w spoczynku, często promieniujący wzdłuż przebiegu ścięgna
- Obrzęk – widoczne zgrubienie wzdłuż przebiegu ścięgna, niekiedy wyczuwalne pod palcami
- Ograniczenie ruchomości – trudności w wykonywaniu określonych ruchów, uczucie sztywności
- Uczucie trzeszczenia lub przeskakiwania – podczas ruchu ścięgna (crepitus), często wyczuwalne pod palcami
- Zaczerwienienie i zwiększona temperatura – w okolicy zmienionej zapalnie, szczególnie w ostrych przypadkach
- Sztywność poranna – szczególnie w przypadku zapalenia o podłożu reumatycznym, ustępująca po rozruszaniu
Charakterystyczne objawy w zależności od lokalizacji
Zapalenie pochewki ścięgna zginacza palca (palec trzaskający) objawia się trudnościami w zginaniu i prostowaniu palca, któremu towarzyszy charakterystyczne przeskakiwanie lub trzask. Palec może „zakleszczyć się” w pozycji zgiętej, a próba jego wyprostowania wywołuje ból i wymaga użycia drugiej ręki do pomocy.
Zapalenie pochewki ścięgna w stopie powoduje ból podczas chodzenia, szczególnie przy pierwszych krokach po odpoczynku lub po wstaniu z łóżka. Często występuje obrzęk w okolicy stawu skokowego lub śródstopia, a ból może promieniować wzdłuż stopy.
Zapalenie pochewki ścięgna nadgarstka (choroba de Quervaina) charakteryzuje się bólem na zewnętrznej stronie nadgarstka, nasilającym się podczas chwytania, zaciskania pięści lub obracania nadgarstka. Typowym objawem jest ból przy odchylaniu kciuka lub zginaniu nadgarstka w kierunku małego palca.
Diagnostyka zapalenia pochewki ścięgna
Rozpoznanie zapalenia pochewki ścięgna opiera się na:
- Badaniu fizykalnym – ocenie bólu, obrzęku, ograniczenia ruchomości oraz bolesności przy palpacji wzdłuż przebiegu ścięgna
- Testach specyficznych – np. test Finkelsteina w chorobie de Quervaina (zgięcie kciuka do dłoni i odchylenie nadgarstka w kierunku małego palca wywołuje ostry ból)
- Badaniach obrazowych:
- USG – pozwala uwidocznić obrzęk pochewki i zwiększoną ilość płynu maziowego, jest badaniem pierwszego wyboru ze względu na dostępność i nieinwazyjność
- MRI – dokładniejsza ocena stanu ścięgna i okolicznych tkanek, szczególnie przydatna przy podejrzeniu współistniejących uszkodzeń
- RTG – pomocne w wykluczeniu innych przyczyn dolegliwości (np. zmian zwyrodnieniowych czy złamań)
W niektórych przypadkach konieczne może być wykonanie badań laboratoryjnych, szczególnie gdy podejrzewa się tło reumatyczne lub infekcyjne zapalenia. Oznaczenie markerów zapalnych (OB, CRP) oraz specyficznych przeciwciał może pomóc w ustaleniu przyczyny schorzenia.
Leczenie zapalenia pochewki ścięgna
Terapia zapalenia pochewki ścięgna powinna być dostosowana do przyczyny, lokalizacji i nasilenia objawów. Wczesne rozpoczęcie leczenia znacząco zwiększa szanse na pełne wyleczenie i zapobiega przejściu choroby w stan przewlekły. Leczenie obejmuje:
Leczenie zachowawcze
- Odpoczynek i modyfikacja aktywności – ograniczenie ruchów wywołujących ból, czasowa zmiana sposobu wykonywania czynności zawodowych
- Unieruchomienie – zastosowanie ortez, stabilizatorów lub szyn, które odciążają bolesne ścięgno i ograniczają ruch w bolesnym obszarze
- Leki przeciwzapalne i przeciwbólowe – niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) w postaci doustnej lub miejscowej (żele, maści), które zmniejszają stan zapalny i łagodzą ból
- Fizykoterapia:
- Krioterapia – łagodzenie bólu i obrzęku poprzez aplikację zimna
- Ultradźwięki – przyspieszenie gojenia i zmniejszenie stanu zapalnego
- Jonoforeza – wprowadzanie leków przeciwzapalnych przez skórę przy użyciu prądu elektrycznego
- Laseroterapia – działanie przeciwzapalne i regeneracyjne na poziomie komórkowym
- Ćwiczenia rehabilitacyjne – stopniowe przywracanie funkcji i zapobieganie nawrotom poprzez wzmacnianie okolicznych mięśni i zwiększanie elastyczności tkanek
Leczenie inwazyjne
W przypadkach opornych na leczenie zachowawcze może być konieczne:
- Iniekcje dostawowe – podanie kortykosteroidów bezpośrednio do pochewki ścięgna, co daje szybką ulgę w bólu i zmniejsza stan zapalny
- Zabieg płukania pochewki (lavage) – usunięcie nagromadzonego płynu i substancji zapalnych, co zmniejsza ciśnienie wewnątrz pochewki
- Leczenie operacyjne – uwolnienie ścięgna (np. w przypadku palca trzaskającego) lub usunięcie zmienionych zapalnie tkanek, wykonywane najczęściej techniką małoinwazyjną
Warto pamiętać, że iniekcje kortykosteroidów, choć skuteczne w łagodzeniu objawów, powinny być stosowane z ostrożnością. Zbyt częste podawanie może prowadzić do osłabienia ścięgna i zwiększać ryzyko jego zerwania. Zwykle nie zaleca się więcej niż 2-3 iniekcji w to samo miejsce w ciągu roku.
Profilaktyka i zalecenia
Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia zapalenia pochewki ścięgna lub zapobiec nawrotom, warto stosować się do następujących zaleceń:
- Unikanie przeciążeń – robienie regularnych przerw podczas powtarzalnych czynności, stosowanie zasady 20-20-20 (co 20 minut zrób 20-sekundową przerwę i spójrz na coś oddalonego o 20 stóp)
- Ergonomia pracy – dostosowanie stanowiska pracy do indywidualnych potrzeb, używanie ergonomicznych narzędzi i akcesoriów (podkładki pod nadgarstki, ergonomiczne klawiatury)
- Rozgrzewka przed aktywnością fizyczną – przygotowanie ścięgien do wysiłku poprzez delikatne rozciąganie i stopniowe zwiększanie intensywności
- Stopniowe zwiększanie intensywności treningów – unikanie nagłych zmian obciążenia, szczególnie po dłuższej przerwie w aktywności
- Wzmacnianie mięśni – odciążenie ścięgien przez silniejsze mięśnie, co zmniejsza ryzyko przeciążenia
- Utrzymanie prawidłowej wagi ciała – zmniejszenie obciążenia układu ruchu, szczególnie ważne dla ścięgien kończyn dolnych
- Odpowiednie obuwie – szczególnie ważne w profilaktyce zapalenia pochewek ścięgnistych w stopie, dobrane do rodzaju aktywności i indywidualnych potrzeb
Zapalenie pochewki ścięgna, choć bolesne i uciążliwe, przy odpowiednim leczeniu i przestrzeganiu zaleceń profilaktycznych, ma dobre rokowanie. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie i wdrożenie właściwej terapii, co pozwala uniknąć przewlekłych dolegliwości i powikłań. Nie należy lekceważyć pierwszych objawów bólu i ograniczenia ruchomości – szybka reakcja może znacząco skrócić czas leczenia i zapobiec rozwojowi przewlekłych zmian.