Porażenie nerwu promieniowego to schorzenie, które może znacząco wpłynąć na funkcjonowanie ręki i przedramienia. Nerw promieniowy, będący jednym z głównych nerwów kończyny górnej, odpowiada za unoszenie nadgarstka i palców oraz kontrolę wybranych mięśni przedramienia. Jego uszkodzenie prowadzi do charakterystycznych objawów, które mogą utrudniać codzienne czynności. W tym artykule omówimy przyczyny, objawy oraz metody leczenia porażenia nerwu promieniowego.
Anatomia i funkcje nerwu promieniowego
Nerw promieniowy jest jednym z trzech głównych nerwów kończyny górnej, obok nerwu łokciowego i pośrodkowego. Wywodzi się ze splotu ramiennego (C5-T1) i biegnie wzdłuż tylnej powierzchni ramienia, okrążając kość ramienną w tzw. bruździe nerwu promieniowego. Następnie przechodzi przez przegrodę międzymięśniową boczną i biegnie między mięśniem ramienno-promieniowym a mięśniem ramiennym, by ostatecznie rozgałęzić się w okolicy łokcia.
Nerw promieniowy unerwia:
- Mięśnie prostowniki nadgarstka i palców
- Mięsień ramienno-promieniowy
- Mięśnie odwodzące kciuk
- Część mięśni tylnej grupy przedramienia
Główną funkcją nerwu promieniowego jest kontrola prostowania (wyprostu) nadgarstka i palców. Dzięki niemu możemy unieść dłoń i palce do góry, a także wykonywać precyzyjne ruchy kciukiem.
Przyczyny porażenia nerwu promieniowego
Uszkodzenie nerwu promieniowego może nastąpić z różnych powodów, a miejsce uszkodzenia wpływa na zakres objawów. Do najczęstszych przyczyn należą:
Urazy mechaniczne
- Złamania kości ramiennej – szczególnie w środkowej jej części, gdzie nerw biegnie w bruździe nerwu promieniowego
- Urazy łokcia – zwłaszcza złamania głowy kości promieniowej
- Rany cięte przedramienia lub nadgarstka
- Zwichnięcia stawu ramiennego – mogą powodować rozciągnięcie nerwu
Porażenie z ucisku
- Porażenie sobotniej nocy (Saturday night palsy) – powstaje wskutek długotrwałego ucisku na nerw, np. gdy osoba zaśnie z ramieniem przewieszonym przez oparcie krzesła lub kanapy
- Zespół ciasnoty przedziałów powięziowych – po urazach przedramienia
- Ucisk przez kule łokciowe – przy nieprawidłowym ich używaniu
- Nieprawidłowe ułożenie kończyny podczas znieczulenia lub długotrwałych zabiegów operacyjnych
Inne przyczyny
- Neuropatie – związane z chorobami metabolicznymi (np. cukrzycą)
- Choroby autoimmunologiczne – np. zapalenie wielonerwowe
- Nowotwory – uciskające na nerw lub naciekające jego struktury
- Toksyny – w tym alkohol i niektóre leki
Porażenie sobotniej nocy (Saturday night palsy) to potoczna nazwa porażenia nerwu promieniowego spowodowanego długotrwałym uciskiem na nerw, często występująca po zaśnięciu w pozycji z ramieniem przewieszonym przez oparcie. Nazwa wywodzi się od typowej sytuacji, gdy osoba po spożyciu alkoholu zasypia w nieergonomicznej pozycji.
Objawy porażenia nerwu promieniowego
Objawy porażenia nerwu promieniowego zależą od miejsca uszkodzenia i jego stopnia. Charakterystyczne symptomy to:
Objawy ruchowe
- Ręka opadająca (wrist drop) – niezdolność do uniesienia nadgarstka, co jest najbardziej charakterystycznym objawem
- Trudności w prostowaniu palców w stawach śródręczno-paliczkowych
- Osłabienie odwodzenia kciuka
- Osłabienie chwytu z powodu niemożności stabilizacji nadgarstka
- Trudności w obracaniu przedramienia (supinacji)
Objawy czuciowe
- Drętwienie i mrowienie w obszarze unerwianym przez nerw promieniowy (grzbietowa część kciuka, palca wskazującego i środkowego)
- Zaburzenia czucia na grzbietowej powierzchni dłoni
- Ból wzdłuż przebiegu nerwu, szczególnie przy próbie prostowania nadgarstka
Inne objawy
- Zaniki mięśniowe przy długotrwałym porażeniu
- Zmiany troficzne skóry w obszarze unerwianym przez nerw
- Nadwrażliwość na dotyk w obszarze unerwianym przez uszkodzony nerw
Diagnostyka porażenia nerwu promieniowego
Rozpoznanie porażenia nerwu promieniowego opiera się na dokładnym badaniu klinicznym oraz badaniach dodatkowych:
Badanie kliniczne
- Ocena siły mięśniowej prostowników nadgarstka i palców
- Test na nerw promieniowy – próba uniesienia nadgarstka przeciwko oporowi
- Badanie czucia w obszarze unerwianym przez nerw promieniowy
- Badanie odruchów ścięgnistych
Badania dodatkowe
- Elektromiografia (EMG) – ocenia funkcję elektryczną mięśni unerwianych przez nerw promieniowy i pozwala określić stopień ich uszkodzenia
- Badanie przewodnictwa nerwowego (ENG) – pozwala precyzyjnie określić miejsce i stopień uszkodzenia nerwu
- Badania obrazowe:
- USG nerwu – może uwidocznić zmiany strukturalne, obrzęk lub ucisk
- MRI – szczególnie przydatne przy podejrzeniu ucisku przez struktury sąsiadujące lub guzy
- RTG – przy podejrzeniu złamania kości jako przyczyny uszkodzenia nerwu
Leczenie porażenia nerwu promieniowego
Postępowanie terapeutyczne zależy od przyczyny, miejsca i stopnia uszkodzenia nerwu. Wczesne rozpoczęcie leczenia znacząco zwiększa szanse na pełny powrót funkcji.
Leczenie zachowawcze
- Unieruchomienie – zastosowanie ortezy utrzymującej nadgarstek i palce w pozycji funkcjonalnej, co zapobiega przykurczom i ułatwia codzienne funkcjonowanie
- Farmakoterapia:
- Leki przeciwbólowe – łagodzą dyskomfort związany z uszkodzeniem nerwu
- Leki przeciwzapalne – zmniejszają obrzęk i stan zapalny wokół nerwu
- Witaminy z grupy B wspomagające regenerację nerwów
- Rehabilitacja:
- Ćwiczenia utrzymujące zakres ruchu w stawach
- Elektrostymulacja mięśni – zapobiega ich zanikowi
- Ćwiczenia wzmacniające osłabione mięśnie
- Trening funkcjonalny dłoni – przywraca zdolność wykonywania precyzyjnych ruchów
Leczenie operacyjne
- Dekompresja nerwu – uwolnienie nerwu z ucisku przez usunięcie przyczyny (np. fragmentu kości, guza)
- Neuroliza – uwolnienie nerwu z blizn i zrostów, które mogą ograniczać jego funkcję
- Neurorrafia – precyzyjne zeszycie przerwanego nerwu, najskuteczniejsze gdy wykonane w ciągu pierwszych 72 godzin od urazu
- Przeszczepy nerwowe – przy rozległych uszkodzeniach, gdy bezpośrednie zszycie końców nerwu nie jest możliwe
- Transfery ścięgniste – przy trwałym uszkodzeniu nerwu, gdy nie ma szans na jego regenerację; polegają na przeniesieniu ścięgien zdrowych mięśni, by zastąpiły funkcję tych porażonych
Czas regeneracji
Regeneracja nerwu promieniowego jest procesem długotrwałym, wymagającym cierpliwości zarówno od pacjenta, jak i zespołu terapeutycznego:
- Przy porażeniu z ucisku (np. porażenie sobotniej nocy) – poprawa może nastąpić w ciągu kilku tygodni do 3 miesięcy
- Przy uszkodzeniu ciągłości nerwu – regeneracja przebiega w tempie około 1 mm dziennie, co oznacza, że pełny powrót funkcji może trwać od kilku miesięcy do nawet 2 lat
- Nie zawsze możliwy jest pełny powrót funkcji, szczególnie przy ciężkich uszkodzeniach lub gdy leczenie rozpoczęto z opóźnieniem
Regeneracja nerwów obwodowych przebiega w tempie około 1 mm na dobę. Oznacza to, że im dalej od miejsca uszkodzenia znajdują się unerwiane mięśnie, tym dłuższy jest czas powrotu ich funkcji. Dlatego tak ważne jest regularne wykonywanie ćwiczeń utrzymujących sprawność mięśni i stawów podczas oczekiwania na reinnerwację.
Zapobieganie i rokowanie
Zapobieganie porażeniu nerwu promieniowego obejmuje szereg praktycznych działań:
- Unikanie długotrwałego ucisku na ramię (np. zasypiania z ramieniem przewieszonym przez oparcie)
- Prawidłowe stosowanie kul łokciowych – bez nadmiernego opierania się na okolicy pachy
- Ochronę łokcia i przedramienia podczas aktywności sportowych i pracy fizycznej
- Ergonomiczne stanowisko pracy, zwłaszcza przy długotrwałej pracy przy komputerze
- Stosowanie przerw i ćwiczeń rozluźniających podczas długotrwałej pracy w jednej pozycji
Rokowanie zależy od kilku kluczowych czynników:
- Porażenia z ucisku mają zazwyczaj dobre rokowanie z pełnym powrotem funkcji, szczególnie gdy ucisk był krótkotrwały
- Uszkodzenia z przerwaniem ciągłości nerwu mają rokowanie ostrożne, zależne od jakości i czasu wykonania zabiegu naprawczego – im szybciej przeprowadzona operacja, tym lepsze wyniki
- Długotrwałe porażenie prowadzące do zaniku mięśni ma gorsze rokowanie, choć nowoczesne techniki rehabilitacji mogą znacząco poprawić funkcjonalność ręki
- Wiek pacjenta również wpływa na rokowanie – młodsze osoby mają lepsze zdolności regeneracyjne nerwów
Porażenie nerwu promieniowego, choć często wymaga długotrwałego leczenia, w większości przypadków ma dobre rokowanie, szczególnie przy wczesnym rozpoznaniu i wdrożeniu odpowiedniego postępowania terapeutycznego. Kluczowa jest ścisła współpraca pacjenta z zespołem terapeutycznym oraz systematyczna rehabilitacja, która może trwać wiele miesięcy.