Dwutlenek krzemu, znany również jako krzemionka, jest powszechnie występującym związkiem chemicznym zarówno w przyrodzie, jak i w produktach spożywczych. Choć jego nazwa może brzmieć jak składnik laboratoryjny, substancja ta jest naturalnym elementem wielu pokarmów i dodatkiem w przemyśle spożywczym. Czy ten powszechnie stosowany składnik jest bezpieczny dla naszego zdrowia? W tym artykule przyjrzymy się krzemiance z perspektywy dietetycznej i zdrowotnej, rozwiewając wątpliwości dotyczące jej stosowania w produktach spożywczych.
Czym jest dwutlenek krzemu (krzemionka)?
Dwutlenek krzemu (SiO₂), powszechnie nazywany krzemionką, to związek chemiczny składający się z atomów krzemu i tlenu. W naturze występuje w postaci minerałów takich jak kwarc, krystobalit czy trydymit. Jest jednym z najczęściej spotykanych związków w skorupie ziemskiej, stanowiąc główny składnik piasku, granitu i wielu innych skał.
Krzemionka występuje w kilku formach:
- Krzemionka krystaliczna (np. kwarc) – naturalnie występująca w przyrodzie
- Krzemionka amorficzna – forma nieposiadająca uporządkowanej struktury krystalicznej
- Krzemionka koloidalna bezwodna – bardzo drobny proszek używany w przemyśle spożywczym
W kontekście żywności najczęściej mamy do czynienia z krzemionką amorficzną lub koloidalną, które są wykorzystywane jako dodatek do żywności oznaczony symbolem E551. To właśnie ta forma jest uznawana za bezpieczną w produktach spożywczych, w przeciwieństwie do krzemionki krystalicznej, która w formie wdychanej może być szkodliwa.
Dwutlenek krzemu w żywności – funkcje i zastosowanie
W przemyśle spożywczym dwutlenek krzemu pełni przede wszystkim rolę substancji przeciwzbrylającej. Dzięki swoim właściwościom zapobiega zlepianiu się sypkich produktów, absorbuje wilgoć i utrzymuje odpowiednią konsystencję wielu artykułów spożywczych, co znacząco przedłuża ich przydatność do spożycia i poprawia jakość.
E551 (dwutlenek krzemu) to dodatek do żywności pełniący funkcję przeciwzbrylacza, regulatora kwasowości oraz nośnika dla innych substancji.
Dwutlenek krzemu znajdziemy w takich produktach jak:
- Sól kuchenna i przyprawy
- Zupy i sosy w proszku
- Produkty sypkie (cukier puder, mieszanki przypraw)
- Suplementy diety w formie tabletek i kapsułek
- Produkty instant
- Niektóre sery i produkty mleczne
Ilość dodawanego dwutlenku krzemu jest ściśle regulowana przepisami i zwykle nie przekracza 1% masy produktu. W Unii Europejskiej dopuszczalne dzienne spożycie (ADI) dla E551 nie zostało określone liczbowo, co sugeruje, że przy stosowaniu zgodnie z dobrymi praktykami produkcyjnymi nie stanowi on zagrożenia dla zdrowia konsumentów.
Czy dwutlenek krzemu jest szkodliwy dla zdrowia?
Wokół dwutlenku krzemu jako dodatku do żywności narosło wiele kontrowersji i mitów. Przyjrzyjmy się zatem faktom naukowym dotyczącym jego bezpieczeństwa.
Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) przeprowadził kompleksową ocenę bezpieczeństwa E551 i w 2018 roku potwierdził, że dwutlenek krzemu jako dodatek do żywności nie stanowi zagrożenia dla zdrowia przy obecnych poziomach stosowania. Badania wykazały jednoznacznie, że:
- Spożyty dwutlenek krzemu jest słabo wchłaniany w przewodzie pokarmowym (poniżej 0,1%)
- Większość spożytej krzemionki jest naturalnie wydalana z organizmu
- Nie wykazano działania genotoksycznego (uszkadzającego DNA)
- Nie stwierdzono kumulacji w organizmie przy typowych dawkach spożywczych
Warto rozróżnić formy krzemionki: Krzemionka krystaliczna (jak kwarc) wdychana w dużych ilościach może powodować poważne problemy zdrowotne (np. krzemicę), jednak to nie ta forma jest stosowana w żywności. W produktach spożywczych używa się wyłącznie krzemionki amorficznej, która została uznana za bezpieczną przy spożyciu doustnym.
Kontrowersje wokół nanocząstek krzemionki
Pewne kontrowersje dotyczą potencjalnego występowania nanocząstek dwutlenku krzemu w dodatkach spożywczych. Nanocząstki to cząstki o wymiarach poniżej 100 nanometrów, które mogą wykazywać inne właściwości niż większe cząstki tej samej substancji, co budzi pytania o ich bezpieczeństwo.
EFSA zaleca dalsze badania nad nanocząstkami dwutlenku krzemu, choć dotychczasowe dane nie wskazują na bezpośrednie zagrożenie. W 2022 roku Komisja Europejska zaktualizowała przepisy dotyczące nanocząstek w dodatkach do żywności, wprowadzając bardziej rygorystyczne wymagania dotyczące ich oceny bezpieczeństwa. To pokazuje, że kwestia bezpieczeństwa dodatków spożywczych jest stale monitorowana i aktualizowana w świetle najnowszych badań naukowych.
Naturalne źródła dwutlenku krzemu w diecie
Warto wiedzieć, że krzem i jego związki występują naturalnie w wielu produktach spożywczych, a niewielkie ilości tego pierwiastka są nawet niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka.
Naturalne źródła krzemu w diecie to:
- Pełne ziarna zbóż (zwłaszcza owies i jęczmień)
- Warzywa korzeniowe (np. marchew, burak)
- Fasola i inne rośliny strączkowe
- Zielone warzywa liściaste (np. szpinak, jarmuż)
- Piwo (ze względu na zawartość chmielu)
- Woda pitna (w zależności od regionu)
Krzem w diecie przyczynia się do zdrowia kości, tkanki łącznej, skóry, włosów i paznokci. Niektóre badania sugerują, że odpowiednia ilość krzemu w diecie może mieć pozytywny wpływ na zdrowie układu sercowo-naczyniowego oraz zapobiegać osteoporozie. Paradoksalnie więc, pierwiastek ten jest nie tylko bezpieczny, ale w odpowiednich ilościach wręcz korzystny dla zdrowia.
Praktyczne wskazówki dla konsumentów
Jeśli obawiasz się obecności dwutlenku krzemu w produktach spożywczych, możesz zastosować kilka praktycznych wskazówek:
1. Czytaj etykiety produktów – E551 lub dwutlenek krzemu musi być wymieniony w składzie, jeśli został dodany
2. Wybieraj żywność mniej przetworzoną, która zwykle zawiera mniej dodatków
3. Przygotowuj posiłki w domu z podstawowych składników
4. Pamiętaj, że obecność E551 w produkcie nie oznacza automatycznie, że jest on niezdrowy
5. Zamiast koncentrować się na pojedynczych dodatkach, oceniaj ogólną wartość odżywczą produktu i zbilansowanie diety
Według aktualnych badań naukowych, dwutlenek krzemu (E551) stosowany jako dodatek do żywności w dopuszczalnych ilościach nie stanowi zagrożenia dla zdrowia przeciętnego konsumenta.
Dwutlenek krzemu (krzemionka) to powszechnie występujący związek chemiczny, który w przemyśle spożywczym pełni ważną funkcję substancji przeciwzbrylającej. Obecne dane naukowe jednoznacznie wskazują, że przy typowych poziomach spożycia nie stanowi on zagrożenia dla zdrowia. Jak w przypadku wszystkich dodatków do żywności, kluczowe znaczenie ma umiarkowanie i zrównoważona dieta. Warto opierać swoje wybory żywieniowe na aktualnej wiedzy naukowej, a nie na niesprawdzonych informacjach czy mitach krążących w internecie.